گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی اهواز ، mmohammadiroozbahani@yahoo.com
چکیده: (2468 مشاهده)
پیشینه و اهداف:توسعه و گسترش صنایع شیمیایی و پتروشیمی در کشورهای نفت‌خیزی نظیر ایران در ایجاد آلودگی بی‌تاثیر نبوده است. از این‌رو، جهت تضمین بقای اکوسیستم، باید همگام با توسعه این صنایع، پایش مستمر محیط و اجزا زنده و غیرزنده‌ی اکوسیستم‌های آبی باید بررسی شود. در مطالعه‌ی حاضر امکان استفاده از ماکروبنتوزها به‌عنوان شاخص زیستی برای ارزیابی سطح آلودگی خور زنگی به فلزات سنگین مورد بررسی قرار گرفته است. روش‌ها:نمونه‌برداری در تابستان سال 1396 و از 4 ایستگاه در خور زنگی و در زمان جزر کامل انجام شد. از هر ایستگاه رسوبات با استفاده از گرب ون وین (با سطح مقطع 0/25 مترمربع) برای شناسایی کفزیان، اندازه‌گیری فلزات سنگین در رسوب، تعیین مواد آلی و دانه‌بندی رسوبات برداشت شد. یافته‌ها: در هر 4 ایستگاه ذرات رسی، بخش اصلی رسوبات را تشکیل دادند. میزان مواد آلی 10/98- 6/90 درصد بود که ایستگاه 3 بالاترین درصد و ایستگاه 4 کمترین درصد مواد آلی را داشت. ماکروبنتوزهای شناسایی شده در خور زنگی در پنج رده دوکفه‌ای‌ها، شکم‌پایان، پرتاران، سخت‌پوستان و ماهی‌ها و 26 جنس و گونه قرار گرفتند. ایستگاه 1 با 13 گونه بیشترین تعداد گونه و ایستگاه 2 بالاترین تعداد ماکروبنتوز در مترمربع و بالاترین میزان شاخص تنوع شانون و یکنواختی را داشت. گونه‌ی Hydroides sp. از پرتاران با 25/97 درصد بالاترین فراوانی را در جمعیت ماکروبنتوزهای خور زنگی داشت. در خور زنگی، پرتاران با 49/1 درصد و دوکفه‌ای با 37/21 درصد فراوان‌ترین رده و ماهیان با 86/0 درصد کمترین فراوانی را داشت. رده پرتاران در ایستگاه‌های 1 و 4 با 63/26 و 56/1 درصد و رده دوکفه‌ای در ایستگاه‌های 2 و 3 با 44 و 33/06 درصد، بالاترین درصد حضور را داشتند. فلز روی، نیکل و کروم با میانگین 32/41، 23/13 و 19/16 میلی‌گرم بر کیلوگرم بیشترین غلظت را در رسوبات داشتند. سلنیوم کمترین غلظت را در هر 4 ایستگاه داشت. میانگین غلظت فلزات سنگین در رسوبات ایستگاه‌های 2 و 3 با اختلاف معنی‌دار با ایستگاه‌های 1 و 4 آلودگی کمتری داشتند (0/05p< ). محاسبه درجه آلودگی در 4 ایستگاه خور زنگی، درجه شدیداٌ آلوده را برای این ایستگاه‌ها نشان داد. براساس فاکتور آلودگی، به جز وانادیوم در تمام ایستگاه‌ها و فلز سرب در ایستگاه 2 که در محدوده‌ی شدیداٌ آلوده قرار دارند، سایر فلزات در محدوده‌ی آلودگی کم تا زیاد قرار داشتند. به این ترتیب غلظت تمام فلزات در خور زنگی در وضعیت هشداردهنده بود. نتیجه‌گیری:نتایج مطالعه حاضر نشان داد که اولین و مهم‌ترین فاکتور موثر بر روی پراکنش ماکروبنتوزهای خور زنگی درصد ذرات رس بستر، فلزات سنگینی نظیر کادمیوم، سرب، نیکل، وانادیوم، کروم و روی و سپس مواد آلی موجود در بستر بود. همچنین فلز مس در بین فلزات مورد بررسی کمترین تاثیرگذاری و همبستگی را با تعداد ماکروبنتوزها داشت. با توجه به نتایج همبستگی فلزات در رسوبات و تنوع ماکروبنتوزها، مشخص گردید که بین مقادیر فلزات در ایستگاه‌ها و کاهش تنوع بنتوزها، ارتباط مثبت و معنی‌دار وجود دارد و مقادیر فلزات در رسوب در تعیین تراکم، پراکنش و تنوع ماکروبنتوزها موثر می‌باشد. با توجه به اهمیت ماکروبنتوزها در زنجیره غذایی آبزیان و ورود آلاینده‌های فلزی در ماکروبنتوزها، کل موجودات زنجیره غذایی از جمله ماهیان تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و به دلیل خاصیت تجمع بیولوژیکی فلزات سنگین، موجودات دریایی تحت تاثیر این آلاینده‌ها قرار خواهند گرفت. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود منابع آلاینده فلزات سنگین در این خور شناسایی و از ورود آنها جلوگیری به عمل آید.
