این نشریه با احترام به قوانین اخلاق در نشریات تابع قوانین کمیته اخلاق درانتشار (COPE) است و از آیین نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در آثار علمی پیروی می نماید.
استادیاردانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران ، salari@neyshabur.ac.ir
چکیده: (305 مشاهده)
پیشینه و مبانی نظری پژوهش: تالاب بین‌المللی هامون به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست‌کره، با تنوع گونه‌های زیستی غنی و ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ارزشمند برای مردمان بومی، در حال نابودی است که آثار آن به وضوح با بروز تغییرات اقلیمی، طوفان‌های گرد و غبار و مهاجرت مردم محلی قابل مشاهده است. صرف نظر از عوامل داخلی، از مهم‌ترین دلایل ایجاد این وضعیت، نحوه بهره‌برداری دولت بالادست از رودهای منتهی به تالاب است. در معاهده چالشی 1351 میان ایران و افغانستان راجع به رود هیرمند، صرفاً حقابه کشاورزی و شرب پیش بینی شده و حقابه زیست‌محیطی برای تالاب لحاظ نشده است. اهمیت این پهنه زیستی برای مردمان سیستان باعث شد تا پژوهش پیش رو در پی پاسخ به این سؤال برآید که وضعیت حقوقی حقابه یا همان جریانهای آبی زیست‌محیطی یک تالاب بین المللی چگونه است و تعهدات معاهداتی و عرفی دولت افغانستان تا چه میزان تأمین این جریان را مقرر می کند. روش‌شناسی: شیوه انجام پژوهش، توصیفی - تحلیلی است و داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای مشتمل بر اسناد بین‌المللی، آرای دادگاه‌های بین‌المللی و نظریات حقوق‌دانان به دست آمده است. یافته‌ها: جریانهای زیست محیطی بالذات و به صراحت تعهد لازم الاجرا برای افغانستان نیست لکن بر پایه برخی قواعد معاهداتی و عرفی دیگر، الزام به تأمین آن برای دولتهای میزبان آبهای منتهی به یک تالاب بین المللی است. نتیجه‌گیری: اگرچه معاهده‌ای اختصاصی برای جریانهای زیست‌محیطی در حقوق بین‌الملل وجود ندارد لکن مواد برخی معاهدات می‌تواند ضرورت حفظ این گونه جریان آبی و حفظ اکوسیستم تالاب‌ها را اثبات کند. دولت افغانستان در راستای عمل به تکالیف معاهداتی خود ذیل کنوانسیون تنوع زیستی ملزم به اتخاذ اقدامات مقتضی در حفظ گونه‌ها و اکوسیستم‌ها است. با توجه به غنای قابل توجه گونه‌های آبزی و خشک زی جانوری و گیاهی در تالاب هامون و ارزشمندی این گستره به عنوان یک اکوسیستم، دولت افغانستان مکلف به اتخاذ اقدام در حفاظت از آن است. بدیهی‌ترین نوع اقدام، بهره‌برداری منصفانه از آبراه‌های بین‌المللی منتهی به تالاب و تخصیص حقابه زیست‌محیطی به آن است. به علاوه بر اساس مصوبات کنفرانس اعضا کنوانسیون تنوع زیستی، که تحت قواعد تفسیر به عنوان رویه بعدی دول متعاهد لحاظ می‌شود، افغانستان مکلف به اعمال رویکرد اکوسیستمی نسبت به تالاب است. از سوی دیگر تالاب هامون در کنار ظرفیت زیستگاهی گونه‌های مختلف، میزبان پرندگان مهاجر است که با توجه به عضویت افغانستان در کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر جانوران وحشی، ملزم به حفاظت از این گستره می‌باشد که باز هم از مسیر تخصیص آب مناسب به آن می‌گذرد. افغانستان بر اساس تعهدات کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی و اثرات اقداماتش در بالادست نیز مکلف به تأمین جریان آب برای پایین د ست و تالاب هامون است. تعهدات مندرج در کنوانسیون رامسر و معاهده راجع به حقوق استفاده‌های غیر کشتیرانی از آبراه‌های بین‌المللی نیز به رغم عدم عضویت افغانستان ویژگی عرفی یافته و اصول عرفی حفاظت از تالابهای بین المللی، استفاده معقول و منصفانه از آبراه‌های بین‌المللی و منع آسیب به محیط‌زیست دولتهای دیگر، این کشور را ملزم به استفاده معقول از آبراه‌های منتهی به تالاب و تأمین حقابه جهت حفاظت از اکوسیستم تالاب می‌کند. معاهدات موردی، رویه دولت‌ها در قانون‌گذاری داخلی، اسناد حقوق نرم نیز در قوام هر چه بیشتر تخصیص جریان زیست‌محیطی در حال ایفای نقش هستند. این الزامات حقوقی، قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات سیاسی با دولت افغانستان را غنا می‌بخشد و در کنار سایر راهبردها می‌تواند اثرگذار باشد.
Salari A. The Environmental flow of the Hamoun international wetland from the perspective of international law. Journal of Oceanography 2025; 16 (61) :1-17 URL: http://joc.inio.ac.ir/article-1-1853-fa.html
سالاری اسماء. جریان زیست محیطی تالابهای بین المللی در پرتو اسناد ملی و بین المللی (مطالعه موردی تالاب بین المللی هامون). اقیانوس شناسی. 1404; 16 (61) :1-17
.jpg)
